2021 жылғы 25 ақпанда мемлекеттік қызметшілердің сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетін қалыптастыруға арналған жиналыс өткізілді
Жиналыс барысында заң бөлімінің басшысы Ж. О. Ибраев сөз сөйледі.:
Квазимемлекеттік секторда сыбайлас жемқорлық көріністерінің алдын алу мақсатында Агенттік корпоративтік адалдық стандарттарын сақтауға жауапты комплаенс-қызметтер институтын енгізуге бастамашылық жасады. 17 жылдың 2020 қазанынан бастап мұндай институт заңнамалық деңгейде енгізілді. Тиісті түзетулер "сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы"заңға енгізілді. Квазимемлекеттік сектор үшін бұл норма міндетті. Қазақстан Республикасы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің (Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің) ұсынымдық хаты негізінде. 12.01.2021 ж. № 31-21 кәсіпорында осы қызметтің функциясын кәсіпорынның заң бөліміне жүктеу арқылы комплаенс қызметі құрылды. Комплаенс-қызметінің жұмысы "сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы" Қазақстан Республикасы Заңының талаптарына сәйкес, "сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын", "Қазақстан Республикасының 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясын", "Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан-2050 "Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" Жолдауын орындау үшін жүргізіледі», сондай-ақ, "5 институционалдық реформаны жүзеге асыру жөніндегі "100 нақты қадам" Ұлт жоспарының" және "Қазавиаорманқорғау "РМҚК-ның Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың алдын алу бойынша әзірленген және бекітілген жұмыс жоспарының" шеңберінде басшылыққа Қазақстан Республикасы Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің (Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет) төрағасы 30.12.2020 ж. бекіткен квазимемлекеттік сектор субъектілерде сыбайлас жемқорлыққа қарсы комплаенс институтын ұйымдастыру бойынша Әдістемелік ұсынымдардың қабылдануымен" сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарының профилактикасы бойынша"
Ақпарат үшін
Қазақстан Республикасында қазіргі заманғы сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнама жұмыс істейді, оның негізі "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы" және "Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы" заңдар болып табылады, сондай-ақ бірқатар бағдарламалық құжаттар іске асырылуда, мемлекеттік қызмет және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы функцияларды кешенді іске асыратын арнайы уәкілетті орган құрылды, сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет саласындағы халықаралық ынтымақтастық белсенді жүзеге асырылуда. 2019 жылы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс – қимыл жөніндегі уәкілетті органның құрылымы "ҚР Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі" жеке ведомствосына (бұдан әрі-сыбайлас жемқорлыққа қарсы орган) бөлу жолымен өзгертілді, онда бірқатар жаңа бөлімшелер, оның ішінде "квазимемлекеттік сектордағы істерді тергеу департаменті"құрылды. ҚР Бюджет Кодексінің 3-бабының 31-тармақшасына сәйкес мемлекеттік кәсіпорындар, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер, акционерлік қоғамдар, оның ішінде құрылтайшысы, қатысушысы немесе Акционері мемлекет болып табылатын ұлттық басқарушы холдингтер, ұлттық холдингтер, ұлттық компаниялар, сондай-ақ еншілес, тәуелді және Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес олармен үлестес болып табылатын өзге де заңды тұлғалар квазимемлекеттік сектор субъектілері болып табылады. Мемлекеттік қызметте де, квазимемлекеттік сектор субъектілерінде де сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл және оған қарсы күрес саласындағы негізгі заңнамалық акт 2015 жылғы 18 қарашадағы "Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы" ҚР Заңы болып табылады.
"Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы" ҚР Заңының негізгі жаңалықтарына (бұрынғыға қарағанда) мыналар жатады:
- сыбайлас жемқорлыққа қарсы алдын алу шараларын қолдануға бағытталу;
- сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілері шеңберін кеңейту (сыбайлас жемқорлыққа қарсы органмен қатар оларға іс жүзінде барлық мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, заңды және жеке тұлғалар, оның ішінде квазимемлекеттік сектор субъектілері жатқызылған);
- сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл шараларының жүйесін енгізу, оның бір бөлігін іске асыру квазимемлекеттік сектор субъектілеріне жүктелген;
- сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың аражігін ажырату.
"Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Мемлекеттік қызмет және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс –қимыл мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" 2019 жылғы 26 қарашадағы №273 - VI ҚРЗ Заңымен бірқатар нормативтік құқықтық актілерге, оның ішінде" сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы "ҚРЗ, одан әрі мәтін бойынша-заңға түзетулер енгізілді.
ҚМГ компаниялар тобының қызметіне қатысты Заңдағы негізгі өзгерістер:
1. Бағынысты қызметкерлердің сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауының алдын алу жөніндегі лауазымдық міндеттерін орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін квазимемлекеттік сектор субъектілері басшыларының тәртіптік жауаптылығы енгізілді (Заңның 22-бабының 1-1-тармағы).
2. Мемлекеттік ұйымда немесе квазимемлекеттік сектор субъектісінде басқарушылық функцияларды орындайтын адам ұғымы енгізілді – бұл аталған ұйымдарда тұрақты, уақытша не арнайы өкілеттік бойынша ұйымдастырушылық-өкімдік немесе әкімшілік-шаруашылық функцияларды орындайтын адам (Заңның 1-бабының 2-1-тармақшасы). Әкімшілік-шаруашылық функциялар-Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген тәртіппен берілген ұйымның балансындағы мүлікті басқару және оған билік ету құқығы (Заңның 1-бабының 1-тармақшасы); ұйымдастырушылық-өкімдік функциялар-қызметі бойынша бағынысты адамдардың орындауы үшін міндетті бұйрықтар мен өкімдер шығаруға, сондай-ақ бағыныстыларға қатысты көтермелеу шараларын және тәртіптік жазалар қолдануға Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген тәртіппен берілген құқық (Заңның 1-бабының 14-тармақшасы). Әкімшілік-шаруашылық функциялар-Қазақстан Республикасының Заңында белгіленген тәртіппен берілген ұйымның балансындағы мүлікті басқару және оған билік ету құқығы (Заңның 1-бабының 2-1-тармақшасы).
3. Квазимемлекеттік сектор субъектілерінде ұйымдық-өкімдік және әкімшілік-шаруашылық функцияларды орындайтын адамдар "лауазымды адамдар" ұғымынан Алып тасталды. Осыған байланысты Заңның 13-бабында көзделген шектеулер енді квазимемлекеттік сектор субъектілерінде қызметін жүзеге асыратын тұлғаларға қолданылмайды.
4. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл шаралары жүйесіне ҚР заңнамасына сәйкес нормативтік құқықтық актілер жобаларына сыбайлас жемқорлыққа қарсы ғылыми сараптама жүргізу енгізілді.
5. Заңның 21-бабында көзделген сыбайлас жемқорлыққа қарсы органның өкілеттіктері Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен квазимемлекеттік сектор субъектілерінен ақпарат пен материалдарды сұрату құқығымен толықтырылды. Квазимемлекеттік сектор субъектісінде басқарушылық функцияларды орындайтын адамдардың мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға теңестірілгені туралы 11-баптың жаңа түсіндірмесін ескере отырып, Заңның осы бабының дұрыс сақталуына назар аударамыз. Заңда Заңның 11-бабының екі редакциясы қарастырылған: ағымдағы, 2021 жылғы 1 қаңтарға дейін қолданыста болады және екіншісі осы күннен кейін қолданыста болады. Заңның 11-бабының қолданыстағы редакциясында 2021 жылғы 01 қаңтарға дейінгі мерзімге кірістері мен мүлкі туралы декларацияларды, сондай-ақ банк салымдары, заңды тұлғаларға қатысу, Трастар және т.б. туралы мәліметтерді мемлекеттік функцияларға теңестірілген адамдар мен олардың жұбайларының функцияларын орындауға байланысты лауазымға орналасуға кандидаттар ғана тапсырады. Мұндай кандидаттар компанияға тағайындалған сәтке дейін декларацияны тапсыру туралы тиісті анықтамаларды ұсынады. 2021 жылғы 1 қаңтардан бастап енгізілген 11-бапқа сәйкес мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдарға теңестірілген адамдар мен олардың жұбайлары кірістер мен мүлік туралы декларацияны үнемі тапсыруы керек. Декларацияларда көрсетілген мәліметтер жұртшылық үшін жарияланатын болады. Бұған дейін ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Заңы мен Кодексінде тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді сатып алуды жүзеге асыру тәртібіне қатысты құқық бұзушылықтар ұғымы болмаған және бағынысты қызметкерлердің лауазымдық міндеттерін орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін квазимемлекеттік сектор субъектілері басшыларының тәртіптік жауаптылығы көзделмеген. Енді аталған бұзушылықтар тәртіптік теріс қылықтарға жатқызылды және бағынысты қызметкерлердің сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауының алдын алу жөніндегі лауазымдық міндеттерін орындамағаны немесе тиісінше орындамағаны үшін квазимемлекеттік сектор субъектілері басшыларының тәртіптік жауапкершілігін көздейді.
Бұдан басқа, заң шығарушы тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді сатып алуды жүзеге асыру тәртібін бұзу саласындағы бірқатар құқық бұзушылықтарды айқындады, онда "Әкімшілік құқық бұзушылық туралы" ҚР Кодексінде оларды жасағаны үшін жауапкершілік көзделген, атап айтқанда: 207-1-бап. Ұлттық басқарушы холдингтердің, ұлттық холдингтердің, ұлттық компаниялардың және дауыс беретін акцияларының (жарғылық капиталға қатысу үлестерінің) елу және одан да көп пайызы тікелей немесе жанама түрде Ұлттық басқарушы холдингке, ұлттық холдингке, ұлттық компанияға тиесілі ұйымдардың тауарларын, жұмыстарын, көрсетілетін қызметтерін сатып алуды жүзеге асыру тәртібінің бұзылуы.
1. Тендерлік құжаттамада (аукциондық құжаттамада) әлеуетті өнім берушілерге сатып алуды жүзеге асыру тәртібінде көзделмеген біліктілік талаптарын белгілеу не сатып алуды жүзеге асыру тәртібінде көзделген жағдайларды қоспағанда, сатып алынатын тауарлардың, жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің жекелеген әлеуетті өнім берушілерге тиесілігін айқындайтын сипаттамаларға баға ұсыныстарын сұрату тәсілімен сатып алуды жүзеге асыру кезінде тендерлік құжаттамада (аукциондық құжаттамада) не орналастырылатын ақпаратта көрсету, лауазымды адамдарға елу айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
2. Сатып алуды жүзеге асыру тәртібінде көзделмеген жағдайларда сатып алуды жүзеге асырудан бас тарту лауазымды адамдарға елу айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
3. Әлеуетті өнім берушіні және (немесе) ол тартатын жұмыстардың не көрсетілетін қызметтердің қосалқы мердігерлерін (бірлесіп орындаушыларын) сатып алуды жүзеге асыру тәртібінде көзделмеген негіздер бойынша біліктілік талаптарына және (немесе) тендерлік құжаттаманың (аукциондық құжаттаманың) талаптарына сәйкес емес деп тану лауазымды адамдарға елу айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
4. Тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді сатып алуды жүзеге асыру кезінде олардың біртекті түрлері және оларды жеткізу (орындау, көрсету) орны бойынша лоттарға бөлмеу, сатып алуды жүзеге асыру тәртібінде көзделген жағдайларды қоспағанда, лауазымды адамдарға он айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
5. Негізінде тендерлік комиссияның (аукциондық комиссияның) заңсыз шешімі қабылданған сатып алу жөніндегі сараптама комиссиясының не сатып алу жөніндегі сарапшының көрінеу жалған сараптамалық қорытынды дайындауы елу айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
6. Сатып алуды жүзеге асыру тәртібінде көзделмеген жағдайларда сатып алу туралы шартты тікелей жасасу арқылы бір көзден алу тәсілімен сатып алуды жүзеге асыру лауазымды адамдарға елу айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
Жиын соңында "Қазавиаорманқорғау" РМҚК бас директоры Кесимбаев Арман сөз сөйледі:
- "Мемлекеттік қызметшілердің сыбайлас жемқорлыққа қарсы мінез-құлқы Мемлекеттік қызмет туралы Заңның 52-бабымен белгіленген, оның нормаларынан мемлекеттік қызметшілер сыбайлас жемқорлық көріністеріне қарсы тұруы, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарға жол бермеуі, басқа мемлекеттік қызметшілер тарапынан сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық фактілерінің жолын кесуі тиіс. Сонымен бірге, егер мемлекеттік қызметшінің сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық туралы ақпараты болса, ол мұндай құқық бұзушылықты болғызбау және тоқтату жөнінде қажетті шаралар қолдануға, оның ішінде жоғары тұрған басшыға, өзі жұмыс істейтін мемлекеттік органның басшылығына, уәкілетті мемлекеттік органдарға жазбаша нысанда дереу хабарлауға тиіс. Мемлекеттік қызметші өзін басқа адамдардың сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар жасауға көндіру жағдайлары туралы да аталған адамдар мен органдарға жазбаша нысанда дереу хабарлауға міндетті".