Жыл сайын табиғи жанудың ең қиын жағдайы оңтүстікте – Жамбыл және Алматы облыстарында қалыптасады.

Informburo.kz мемлекеттік орман қорының ең құнды бөлігі – Орталық Азиядағы ең ірі Сексеуіл массиві орналасқан Мойынқұм ауданында болған журналист Григорий Беденконың суретін жариялайды.

"Тянь-Шань" ұшу орталығының ұшқышы Игорь Мамай әуе қарауылдау кезінде / Фото Григорий Беденко

Өткен жылы Жамбыл облысы табиғи өрттердің саны бойынша Қазақстанның басқа өңірлерінің арасында қайғылы рекордшы болды. Бесінші, өрт қауіптілігінің ең жоғары сыныбы мұнда мамыр айынан қараша айына дейін 7 ай тұрды, ал өрт күн сайын тіркелді. Тек қана мемлекеттік орман қоры – ерекше қорғалатын аумақтар – сол кезде 36 рет жанған, ал отты зақымдаған алаң 130 мың гектарды құрады.

Өртпен жойылған дала аумақтары / Фото Григорий Беденко

Өкінішке орай, бірегей сексеуіл ормандары да зардап шекті. Өрт Байзақ ММ (мемлекеттік орман және жануарлар дүниесін қорғау басқармасы), Ақкөл ММ және Мойынқұм ММ аумағында тіркелді. Тек Мойынқұмда 6 мың гектар сексеуіл оты болған.

"Қазавиаорманқорғау" тікұшағы Сексеуіл орманының үстінде / Фото Григорий Беденко

Сексеуіл ормандарының басым бөлігі Мойынқұм шөлінде – 800 мың гектар (Жамбыл облысы Мемлекеттік орман қорының негізгі бөлігі) өседі. Сексеуіл мұнда екі түрі бар: қара немесе Зайсан, сирек – ақ. Екеуі де шөлде өсетін ағаштардың жалғыз түрі болып саналады. Қара сексеуіл басқа өсімдіктер үшін мүлдем жарамсыз сортаң топырақта да өседі.

Сексеуіл орман-Жамбыл облысы Мемлекеттік орман қорының ең құнды бөлігі/ Фото Григорий Беденко

Қазіргі уақытта елімізде сексеуілдің таралу аймағының 1990-шы жылдары күрт қысқаруын ескере отырып, сексеуілді кесуге мораторий әрекет етеді. Ағаштар жергілікті тұрғындармен бақылаусыз жойылды. Бүгінде сексеуіл біртіндеп қалпына келеді, алайда қылқан жапырақты сияқты, ол өте баяу өсіп келеді және ұзақ уақыт қорғауды қажет етеді. Сондықтан да сексеуілдегі ең аз өрт бірден республикалық ауқымдағы ТЖ-ға айналады.

Шу өзені жайылмасындағы өрт / Фото Григорий Беденко

"Қазавиаорманқорғау" РМҚК ойлауымен, осындай өрттердің пайда болуының негізгі себебі-жергілікті халықтың жауапсыз іс-әрекеттері. Мал өсірушілер оттың көмегімен аумақты жайылымға тазалайды. Көктемде ашық жерде шөп жақсы өседі, ал өрттен қалған күл топырақты тыңдайды деп саналады.

Қамыс өсулері санаулы минуттарда жанып кетеді

Тағы бір, өте экзотикалық, даланы өртеу себебі-қасқырдан қорғау. Жергілікті тұрғындар жоғары шөпті құртып, бұталар мен ағаштарды өртпен, жыртқыштарды жасырынып, малға шабуыл жасау мүмкіндігінен айырады деп сенеді. Мұндай өрт кезінде әдетте көптеген ұсақ құстар, ірі жабайы жануарлар өледі, олар оттан құтқаруға үлгермейді.

"Қазавиаорманқорғау" десантшысы Юрий Кащеев өртті сөндіруге тырысады / Фото Григорий Беденко

Жалпы жағдай Іле өзені – Балхаш көлін қоректендіретін ең ірі қазақстандық су артерияларының бірінің дельтасында орын алатынына ұқсас. Бұл туралы біз көктемде егжей-тегжейлі жаздық.

Талғат Әлиев, "Қазавиаорманқорғау" РМҚК Жамбыл авиациялық бөлімшесінің басшысы / Фото Григорий Беденко

– Биылғы жылы жаз өте ыстық болды. Ауа температурасы көлеңкеде 47 градусқа дейін көтерілді, - дейді Жамбыл авиа бөлімшесінің басшысы Талғат Әлиев. - Өрттер негізінен жайылымдар, шабындықтар және бархан-шөл учаскелер аумақтарында пайда болды. Сондай-ақ, өрт ескі оттықтарда пайда болды. Бұл жерлерде өрт бірден таралады. Территориялар үлкен және жергілікті орман шаруашылықтарының күшін тарту үшін көп уақыт кетеді.

Шу өзенінің жайылмасында биологиялық әртүрлілігі бай көлдер бар / фото Григорий Беденко

Талғат Әлиевтің пікірінше, табиғи өрттердің негізгі факторлары – күшті жел, ауа температурасы жоғары және жер бедерінің ерекшеліктері көп жағдайда жету қиын. Онда адамдар мен техника жеткенше өрт үлкен аумақты қамтып үлгереді.

Көлдегі жылқылар / фото Григорий Беденко

- Биыл сексеуілдерде өрт болған жоқ. Біз бұл үлкен плюс деп есептейміз, – деп сендірді Жамбыл авиабөлімшесінің басшысы, – өткен жылмен салыстырғанда осы маусымдағы өрт саны мен ауданы бойынша аз. Дала өрттерінің белгілі бір саны құрғақ найзағай салдарынан пайда болады. Бұл фактор климаттың өзгеру үдерісіне жатады. Бұрын мен олар туралы мүлдем естімедім. Құрғақ найзағай соңғы 2-3 жылда өтуде.

Құрғақ найзағайлар - метеорологиялық құбылыс, онда найзағай кезінде жауын-шашын болмайды немесе олардың ең аз саны түседі: олар атмосферада буланып, жер бетіне жетуге үлгермейді.

- Шу өзенінің жайылма бөлігінде қамысты өртеу мемлекеттік орман қорына тікелей қауіп төндіреді, – деп есептейді Талғат Әлиев. - Әсіресе, желдің екпіні секундына 20 метрден асқан кезде. Мысалы, 11 қазанда біз қамыс алқабынан Шу жайылымынан келген өртті қыйындықпен тоқтатдық. Ол топырақ жолын, суғару арнасы – жолда болған барлық мүмкін болатын кедергілерден өтті. Күзетілетін аумаққа 50 метрден аз жер қалды. Сол күні қатты жел болды. Осы учаскеде үлкен қиындықпен бірлескен күш-жігерімізбен қауіп-қатерді оқшаулауға қол жеткіздік.

"Қазавиаорманқорғау" мамандарының пікірінше, осындай өрттерге қарсы күрестің тиімді тәсілі – бұл жергілікті жерді жырту. Аспалы соқасы бар тракторлар пайдаланылады.

Жыл сайын жергілікті орман шаруашылықтарымен және билік органдарымен өзара іс-қимыл жоспары әзірленуде.

– Биылғы жылы барлығы өртте адал қызмет етіп, тіпті бір-біріне көмектесті: өртті жоюға көмектесу үшін бір орманшардан екінші орманшарға техника берді, - деп әңгімелейді Талғат Әлиев. – Әрбір өрт аумақтық инспекция мен табиғи ресурстар басқармасының ерекше бақылауында болды. Биыл бізде 3 млн 48 мың гектар қорғалатын аумақтағы төрт бағыт бекітілді. Күзетілетін аумақта 14 орман өрті пайда болды. Жалпы аумағы 40 мың гектарды құрады. Олардың көпшілігі ірі өрт қатарына өтті.

Мойынқұм Аудандық Орталығы

"Қазавиаорманқорғау" РМҚК Жамбыл авиабөлімшесінің штаты– 14 адам: бөлімше басшысы, бақылаушы-ұшқыш, авиа өрт сөндіру тобының нұсқаушысы, 6 десантшы, радиооператор және Мойынқұм аудан орталығындағы аэродромға қызмет көрсететін қызметкерлер. Сондай-ақ топ құрамында ұшқыштар мен жалға алынған авиатехниканың техникалық персоналы бар.

Ұжымның негізгі міндеті – мемлекеттік орман қорын өрттен қорғау, ал жануарлар әлемін – әуе барлауы арқылы браконьерлерден. Авиатоп 2011 жылы құрылған. Аумақты патрульдеуден Аeroprakt.kz компаниясының жеңіл Partenavia P. 68 ұшағы пайдаланылады және "Тянь-Шань"ұшу орталығынан Ми-2 тікұшағы бар.

Африка батуы дерлік / Фото Григорий Беденко

Бүгін Жамбыл авиатобы аумағы 3 млн астам гектарды қорғайды. Барлық ол мемлекеттік орман қорына жатады. Өңірде 14 орман шаруашылығы жұмыс істейді, оның ішінде 10-на "Қазавиаорманқорғау" қызмет көрсетеді: Мойынқұм, Қосқұдық, Меркі, Бурубайтал, Ақкөл, Шуалы, Байзақ, Жамбыл, Ақыртөбе және Көктерек ММ.

Сарасуйское, Луговой, Қарақамыс және Қордай ММ қызмет көрсетілмейді, өйткені олардың аумақтары базадан едәуір алыс орналасқан – шағын авиация оларды ала алмайды.

Жамбыл облысында құм-бархан және жетуі өте қиын жер басым. Көбінесе өрт ошақтары ауыр техника мен өрт қызметі орналасқан жерлерден алыс пайда болады. Қашықтық 80-ден 150 километрге дейін өзгереді. Сондықтан өңірде өртті дер кезінде анықтау барысында шағын авиация орны толмас деп саналады.

https://informburo.kz/stati/v-kazahstane-zavershilsya-sezon-prirodnyh-pozharov-saksaulnik-moyynkuma-udalos-uberech-ot-ognya.html