Қазақстанның Мемлекеттік рәміздері-Ту, Елтаңба және Әнұранның бүгінгі мерейтойы: ел тәуелсіздігінің басты нышандарына 30 жыл толды.
Тәуелсіз мемлекет рәміздерінің құрылу тарихы
1992 жылдың 4 маусымында, 30 жыл бұрын, "ҚР Мемлекеттік Туы туралы", "ҚР Мемлекеттік елтаңбасы туралы" және "ҚР Мемлекеттік гимнінің музыкалық редакциясы туралы"Заңдарға қол қойылды. 2007 жылғы 4 маусымда "Қазақстан Республикасының Мемлекеттік рәміздері туралы" Заңға қол қойылып, ұлттық мерекелер күнтізбесінде жаңа күн туралы жарлық қабылданды. Сондықтан, Жарлыққа сәйкес, мемлекеттік рәміздер күнін 15 жыл бұрын тойлай бастаған. Конституциялық заңға сәйкес, мемлекеттік рәміздер – бұл мемлекеттік ту, Мемлекеттік Елтаңба және мемлекеттік әнұран кіретін мемлекеттің айырым белгілері. Оларды құру кезінде авторлардың алдында Мемлекеттік рәміздер эстетикалық талаптарға жауап беріп қана қоймай, тарихи, саяси және тіпті экономикалық символизмге ие болу міндеті тұрды. Тудың авторы Шәкен Ниязбеков, Елтаңба авторы Жандарбек Мәлібеков, әнұран әуенінің авторы Шәмші Қалдаяқов, әнұран мәтінінің авторы Жұмекен Нәжімеденов сияқты шеберлер осы мағынаға ие болды.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік туы
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – ортасында күн сәулесі түсірілген, оның астында қалықтаған қыран бейнеленген көк түсті төртбұрышты тақта. Білігінде ұлттық ою-өрнекті тік жолақ бар. Геральдика дәстүрінде әр түс белгілі бір ұғымды білдіреді. Ендеше, тудың көкшіл түсі адалдықты, адалдық пен кіршіксіздікті білдіреді. Сонымен қатар, көк түс түркі мәдениетінде терең символдық мәнге ие. Ежелгі түркілер әрқашан көкті өзінің тәңір атасындай қастерлеген, ал олардың көк туы ата-бабаға адалдықты білдіреді. Қазақстанның Мемлекеттік Туында ол ашық аспан, бейбітшілік пен береке, ал монохроматикалық фон еліміздің бірлігін бейнелейді. Күн байлық пен молшылықты, өмір мен қуатты бейнелейді. Күн бейнесі мемлекеттің жалпы адамзаттық құндылықтарға адалдығын растайды және мемлекеттің өмірді қуаттайтын қуатқа толы екенін және әлемнің барлық елдері үшін серіктестік пен ынтымақтастық үшін ашық екенін көрсетеді. Еліміздің туындағы күн сәулесі – береке мен амандықтың белгісі – астық түрінде. Бүркіт бейнесі – көптеген халықтардың елтаңбалары мен туларында ежелден қолданылып келе жатқан негізгі геральдикалық атрибуттардың бірі. Бұл сурет әдетте күш, көрегендік және жомарттық символы ретінде қабылданады. Күн астында қалықтаған қыран мемлекетіміздің қуаттылығын, егемендігі мен тәуелсіздігін, биік мақсаттар мен тұрақты болашаққа ұмтылуын паш етеді. Еуразия көшпелілерінің дүниетанымында бүркіт бейнесі ерекше орын алады. Олар оны еркіндік пен адалдық, ізеттілік пен батылдық, күш пен ой тазалығы сияқты ұғымдармен байланыстырады. Мемлекеттік Тудың маңызды элементі оның тұғырында ұлттық ою-өрнек салынған тік жолақ болып табылады. Қазақ ою-өрнегі – халықтың эстетикалық талғамына қатаң сәйкес келетін дүниені нақты көркемдік қабылдаудың бір түрі. Біліктің бойындағы ұлттық ою-өрнек Қазақстан халқының мәдениеті мен салт-дәстүрін бейнелейді. Соңғы 30 жылда Қазақстан туы дүние жүзіне танылды.Сонымен 2011 жылы Мақсұт Жұмаев пен Василий Пивцов Қазақстан туын Азиядағы ең қиын тау шыңы Қарақорам Чогори шыңына, биіктігі 8611 метрге көтерді. . 2011 жылы 14 желтоқсанда Оңтүстік полюсті бағындырғанына 100 жыл толуына орай Антарктидада Қазақстан Республикасының туы көтерілді. 2012 жылдың 23 ақпанында қазақстандық Андрей Гундарев Оңтүстік Американың ең биік шыңы – «Охос-дель-Саладо» шыңын бағындырды, нәтижесінде әлемдегі ең биік жанартауда Қазақстанның туы тігілді. 2014 жылы қазақстандық альпинист Мақсұт Жұмаев Солтүстік Америкадағы ең биік тау Мак-Кинли шыңына шығып, сонда Қазақстанның туын тіккен болатын. Қазақстанның туы да Батыс Еуропаның ең биік нүктесі – биіктігі 4810 метр болатын «Монбланға» көтерілді. 2015 жылы ғарышкер Айдын Айымбетов ұшуы кезінде Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туы Жер планетасын 150-ден астам рет айналып өтті. 2018 жылы қазақстандық альпинист Мақсұт Жұмаев Қазақстан туын әлемдегі ең биік шың – Эверестте (теңіз деңгейінен 8848 метр биіктікте) көтерді. Біріккен Ұлттар Ұйымының Нью-Йорктегі штаб-пәтері алдында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының әлемнің ондаған шет мемлекеттеріндегі дипломатиялық өкілдіктерінің үстінде еліміздің туы мақтанышпен желбіреді.
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы шеңбер тәріздес және көгілдір фонда шаңырақтың бейнесі болып табылады, одан уықтар күн сәулесі түрінде жан-жақты нұрланып тұрады. Шаңырақ – киіз үйдің негізгі жүйе құраушы бөлігі, пішіні жағынан аспан күмбезіне ұқсайды және Еуразия көшпелілерінің дәстүрлі мәдениетіндегі тіршілік әрекетінің негізгі элементтерінің бірі болып табылады. Ол Мемлекеттік Елтаңбада елімізде тұратын барлық халықтардың ортақ үйі мен біртұтас Отанының белгісі ретінде қолданылған. Шаңырақтың оң және сол жағында мифтік қанатты пырақтардың бейнелері орналасқан. Мемлекеттік Елтаңбадағы қанатты мифтік аттар – тұлпарлар негізгі геральдикалық элемент болып табылады. Ежелден бері жылқы бейнесі ерлік, адалдық, күш сияқты ұғымдарды бейнелейді. Қанаттар көпұлтты Қазақстан халқының қуатты және гүлденген мемлекет құру жөніндегі сан ғасырлық арманын білдіреді. Олар таза ойлар мен дәйекті жақсартуға және шығармашылық дамуға ұмтылысты куәландырады. Жылқылардың алтын қанаттары да жүгерінің алтын масақтарына ұқсайды және Қазақстан халқының еңбекқорлығын және елдің материалдық әл-ауқатын білдіреді. Өткен ғасырларда мүйіздер көшпелілердің культтік ғұрыптарында, сондай-ақ олардың жауынгерлік туының жоғарғы жағында белсенді түрде қолданылған. Әртүрлі жануарлардың мүйіздері түріндегі көктегі рақым, жердегі құнарлылық және әскери сәттілік бейнелері әртүрлі халықтардың символдық композицияларында әрқашан маңызды орындарға ие болды. Олай болса, қанатты тұлпар – семантикалық және тарихи тамыры тереңде жатқан маңызды типологиялық образ. Республиканың Мемлекеттік Елтаңбасындағы тағы бір деталь – бес бұрышты жұлдыз. Бұл нышан адамзат ерте заманнан бері қолданылып келеді және адамдардың ақиқат нұрына, барлық ұлы және мәңгілікке деген тұрақты ұмтылысын бейнелейді. Мемлекеттік Елтаңбадағы жұлдыз бейнесі қазақстандықтардың әлемнің барлық халықтарымен ынтымақтастық пен серіктестікке ашық ел құруға деген ұмтылысын көрсетеді. Барлық бес құрлықтың өкілдері үшін Қазақстан халқының жүрегі мен құшағы ашық. Елтаңбаның төменгі жағында еліміздің атауы жазылған. Бастапқыда ол қазақ тілінде кириллицада жазылса, 2018 жылдан бастап бұл мемлекеттік рәміздің ресми бекітілген стандартында латын әліпбиінде – QAZAQSTAN деген жазу бар.
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Әнұраны
Ел тарихында Мемлекеттік Әнұран екі рет – 1992 жылы және 2006 жылы бекітілді. 1992 жылы республика мемлекеттік егемендік алғаннан кейін Қазақстан әнұранының музыкасы мен мәтініне байқау жарияланды. Байқау нәтижесінде Қазақ КСР әнұранының музыкалық нұсқасын сақтау туралы шешім қабылданды. Осылайша, Мұқан Төлебаев, Евгений Брусиловский және Латиф Хамиди алғашқы қазақстандық әнұранның музыкасының авторлары атанды. Үздік мәтін байқауын да белгілі ақындар: Мұзафар Әлімбаев, Қадыр Мырзалиев, Тұманбай Молдағалиев және ақын Жадыра Дәрібаева ұсынған авторлар тобы жеңіп алды. 2006 жылы жаңа Мемлекеттік Әнұран қабылданды. Оған арқау болған «Менің Қазақстаным» патриоттық әні. Оны 1956 жылы Шәмші Қалдаяқов Жұмекен Нәжімеденовтің өлеңдеріне жазған. Мәтінді Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаев аяқтады. «Әнұран» термині гректің «гимнео» сөзінен шыққан және «салтанатты ән» дегенді білдіреді. Әнұран ел азаматтарының тиімді әлеуметтік-саяси консолидациясы мен этномәдени сәйкестендіруі үшін шешуші маңызы бар маңызды дыбыстық символика қызметін атқарады. Мемлекеттік әнұран салтанатты мемлекеттік іс-шараларда, сондай-ақ жеңімпаздар – қазақстандықтарды әлемдік аренада құрметтеу кезінде мемлекеттің тиесілілігі мен сәйкестендіру символы ретінде орындалады. 2020 жылы Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасы бойынша мемлекеттік рәміздер, әсіресе Мемлекеттік Ту саласындағы нормативтік құқықтық актілер қайта қаралды, бұл оларды қарапайым азаматтардың пайдалану мүмкіндіктерін айтарлықтай кеңейтті. Жаңа ережеге сәйкес, туды ғимараттарға, оның ішінде балкондарға және мерекелік шаралар өтетін орындарға қоюға болады. Ал қазақстандықтар бұл құқықты белсенді пайдаланады және бұл мемлекеттік рәміз еліміздің азаматтарының күнделікті өміріне берік енгенін айтуға болады.
«Елтаңба, Ту және Әнұран – Тәуелсіздігіміздің ең биік құндылықтары – бейбітшілік, бірлік, келісім, прогресс. Халық мүддесін қорғайтын қуатты, беделді мемлекет құру жолында біз бірге жаңа жеңістерге жететінімізге сенімдімін», – деді Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев.
