Алматы қаласының туристік інжу - маржандарының бірі-Үлкен Алматы көлі*.
Парк туралы
Іле-Алатау ұлттық паркі Іле Алатауының солтүстік макросклонында орналасқан және Алматы қаласына тікелей жақын орналасқан 199 мың га аумақты алып жатыр. Парк аумағының батыстан шығысқа қарай ұзындығы 120 км, ал оңтүстіктен солтүстікке қарай 30 км. ұлттық парк орналасқан абсолютті биіктіктер 1200-ден 5000 м-ге дейін.
Ұлттық парктің негізгі қызметі:
-Бірегей шырша және жапырақты ормандарды, мемлекеттік табиғи-қорық қорының көптеген объектілерін және тарихи-мәдени мұраны сақтау;
- Ұлттық парк пен оның буферлік аймағының ішінде ерекше күзет режимін қамтамасыз ету;
- Парктің жергілікті тұрғындарын, келушілері мен туристерін тұрақты экологиялық ағарту;
- Биологиялық әртүрлілікті зерттеу және оны сақтау бойынша әдістемелік ұсынымдар әзірлеу мақсатында ғылыми зерттеулер жүргізу;
- Жансыз және тірі табиғат объектілеріне экологиялық мониторингті жүзеге асыру;
-Бұзылған табиғи кешендерді, табиғи-қорық қоры объектілерін және тарихи-мәдени мұраны қалпына келтіру жөніндегі іс-шараларды жүргізу;
-Ұлттық паркте және оның қорғау аймағында рекреациялық-туристік, ғылыми экологиялық-ағартушылық, шектеулі шаруашылық және басқа да мақсаттарда антропогендік жүктемелерді басқару.
Өз міндеттерін орындау үшін парк аумағы функционалдық аймақтарға бөлінген: қорық режимі, экологиялық тұрақтандыру, туристік және рекреациялық қызмет, сондай-ақ шектеулі шаруашылық қызмет.
Ұлттық парктің айналасында қорғау немесе буферлік аймақ бар, оның рөлін 1998 жылы Ұлттық паркке бағынатын Алматы мемлекеттік табиғи кешенді қаумалы атқарады.
Тянь-Шань ханшайымы-Шренк шыршасы
Іле-Алатау паркінің басты табиғи құндылығы-Шренк шыршасынан тұратын қылқан жапырақты ормандар, сондай-ақ реликті Сиверс алма ағаштары мен жабайы өрік, көктерек, қайың, шетен, долана, бұталы және шөпті өсімдіктерден тұрады. Сиверс алма ағашы әлемдегі осы жеміс тұқымының бүкіл заманауи ассортиментінің ұрпағы ретінде танылғанын атап өткен жөн.
Ұлттық паркте реликті мүк шырша ормандары, сарқырамалар, биік таулы көлдер, тас глетчерлер мен мұздықтар, сондай-ақ мәдени-тарихи мұра объектілері сияқты бірегей табиғат ескерткіштері бар. Олар-ерте темір дәуіріндегі қорған қорымдары, атақты сақ қорғандары, ортағасырлық қалашықтар. Іле Алатауының сілемдері бойында ежелгі жол жатыр, ол арқылы өткен заманда тайпалар мен халықтар көшіп-қонып, кейіннен Ұлы Жібек жолы пайда болған.
Табиғаттың байлығы мен әсемдігі, табиғи және мәдени-тарихи мұраның ескерткіштері мен объектілері ұлттық саябаққа мыңдаған туристерді тартады. Саябақта ондаған туристік соқпақтар, автомобиль, жаяу және атты маршруттар салынды, табиғат аясында бір күндік және көп күндік демалыс үшін жағдайлар жасалды. Ұлттық парктің қолданыстағы туристік инфрақұрылымы туристерді жоғары деңгейде қабылдауға және оларға қызмет көрсетуге мүмкіндік береді.
Құрылу тарихы
Биология ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері, Қазақ КСР ҒА академигі, ҚР ҰҒА академигі И. О. Байтулин
Іле-Алатау мемлекеттік ұлттық табиғи паркінің тарихы 1931 жылы Іле Алатауында Алматы мемлекеттік қорығы құрылған кезден басталады. Бастапқыда ол Кіші Алматы өзенінің алқабында 15 мың га аумақты алып жатты. 1935 жылы аумағы 40 мың га-ға, ал кейінірек 856,7 мың га-ға дейін ұлғайғаннан кейін Іле Алатауының бүкіл жотасын қамти отырып, ол Алматы деп атала бастады. Бұл аумақта өсімдіктер жамылғысы, орман типологиясы, құстар мен сүтқоректілер туралы үнемі ғылыми зерттеулер жүргізіле бастады.
Кеңес және қазақ ботанигі, геоботаника саласындағы маман, Қазақ КСР ҒА академигі б. а. Быков
Іле-Алатау ұлттық паркін құруға бастама жасағандар белгілі қазақстандық ғалымдар – ботаниктер, зоологтар және топырақ зерттеушілер, оның ішінде Қазақ КСР ҒА академиктері Б.А. Быков, Е. В. Гвоздев және И. О. Байтулин болды.
Кеңес және қазақ ғалым-паразитологы, Қазақ КСР ҒА академигі Е. В. Гвоздев
Олар реликті Шренк шыршасы мен Қызыл кітапқа енген қатты ағаштар – Сиверс алма ағаштары мен жабайы өрік басым болатын ерекше орман экожүйелерін сақтау қажеттілігін жақсы түсінді. Туристер мен демалушылар ағынының артуы жағдайында бірінші кезектегі міндет биологиялық алуантүрліліктің барлық элементтері бар басқа да табиғи кешендерді, сондай-ақ Алматыны және басқа да көптеген елді мекендерді сумен қамтамасыз ететін мұздықтарды, көлдер мен тау өзендерін сақтау болды.
Туюк-Су Мұздығы
* Үлкен Алматы көлі ежелгі мұздықтың қызметі нәтижесінде пайда болған. Шегініп, ол моренаны қалдырды-қоқыс материалдарының үйіндісі: қиыршық тастар, тастар, жер. Кейіннен еріген су пайда болған шұңқырды толтырды. Іле Алатауында теңіз деңгейінен 2511 м биіктікте, Алматы орталығынан оңтүстікке қарай 15 км жерде орналасқан биік таулы су айдыны. Жазда судың температурасы-10-12 С.
Кеңестер Шыңы
Көлдің үстінде үш негізгі шың бар, оларды бөгеттің солтүстік жағынан көруге болады: Советтер шыңы (4,317 м) – оңтүстік-шығыста; көл (4,110 м) – оңтүстігінде, өзен алқабында; Турист шыңының орманды беткейлері (3,954 м) көлдің оңтүстік-батысында орналасқан. Жыл мезгіліне байланысты көл өзінің түсін өзгертеді – ашық жасылдан көгілдір көкке дейін. Жоғарғы жағында, көлдің көк тостағанынан 2700 м биіктікте, өте ежелгі мұздық алқабында керемет күмбездері бар обсерватория ауылы орналасқан, оны "Тянь-Шань астрономиялық обсерваториясы"деп атайды. Одан да жоғары, 3 300 м биіктікте, Жасылкесен асуының жанында-ғарыштық сәулелерді зерттеу станциясы (Космостанция). Үлкен Алматы көлі танымал демалыс орны болып саналады.
