Ормандар ағаш пен оны
қайта өңдеу өнімдерінің көзі ғана емес. Олар өте үлкен су қорғау, топырақ
қорғау, егістік, санитарлық-гигиеналық, эстетикалық және, сайып келгенде,
стратегиялық маңызы бар. Сондықтан орман және оны қорғау мәселелері әрқашан
Үкіметтің басты назарында болған және болып қала береді.
Біздің республикадағы
ормандар бүкіл аумақтың тек 4% - ын алады. Егер орман көмкерген алқаптан мәні
бойынша бұталы тоғайлар болып табылатын сексеуілдер алып тасталса, онда
ормандылық тек 1,6% - ды құрайды. Аумағының көп бөлігін құрғақ дала, жартылай
шөлдер мен шөлдер алып жатқан Қазақстанның ормансыздығы жасанды орманды қалпына
келтіру және орман өсіру арқылы орман алаңын тез ұлғайту қажеттілігін
көрсетеді. Алдағы жылдары республиканың орман шаруашылықтарында осындай
жұмыстарды 1 280 мың гектардан астам алаңда жүргізу белгіленген.
Елімізде ормандарды
түрлі аурулардан және рұқсатсыз кесуден қорғау жөніндегі кәсіпорындар құрылды.
Алайда ормандарды өрттен сақтау мәселесі өткір тұр. Осындай кәсіпорындардың
бірі "Қазавиаорманқорғау"РМҚК болып табылады.
Кәсіпорын туралы
"Қазавиаорманқорғау"
РМҚК Қазақстан Республикасының аумағындағы орман және ландшафтық өрттерді
анықтау және сөндіру бойынша көп жылдық жұмыс тәжірибесі бар жалғыз және
бірегей мемлекеттік кәсіпорын болып табылады. Кәсіпорында орман өрттерін байқау
және сөндіру саласында тар бейінді білікті мамандар штаты бар
(бақылаушы-ұшқыштар, авиа өрт қызметінің қызметкерлері). Ұшқыштар құрамының
мамандары (бақылаушы ұшқыштар) Ресей Федерациясының мамандандырылған оқу
орталығында (ФБУ "Авиаорманқорғау", Пушкино қ.) және ауадан өрттерді анықтау және
сөндіру бойынша тиісті біліктілік алды.
Авиа өрт сөндіру
қызметінің құрамында өрт сөндіруші десантшылар, авиа өрт сөндіру командалары
мен топтарының нұсқаушылары болады. Аталған мамандар мобильді, техникалық өрт
сөндіру құралдарын қолдана отырып, орман өрттерін сөндірудің заманауи тәсілдері
бойынша курстық даярлықтан өтті. Өрт сөндіру тактикасы мен құралдары бойынша
орман өрттерін сөндіру тұрғын және өнеркәсіптік объектілердің өрттерін
сөндіруден өте ерекшеленеді. Орман өрттерін сөндіру кезінде арнайы өрт сөндіру
құралдары пайдаланылады, олар өзінің ұтқырлығы мен габаритімен ерекшеленеді,
бұл ауыр орман жағдайларында орман өрттерімен тиімді күресуге мүмкіндік береді.
Орман өрттерін
сөндіру кезінде арнайы өрт сөндіру құралдары пайдаланылады, олар өзінің
ұтқырлығы мен габаритімен ерекшеленеді, бұл ауыр орман жағдайларында орман
өрттерімен тиімді күресуге мүмкіндік береді.
"Қазавиаорманқорғау"
Кәсіпорынның Жарғысына сәйкес мынадай көптеген функцияларды орындайды: орман
өрттерін уақтылы анықтау және жедел сөндіру, орман заңнамасын бұзушылықтарды
анықтау және болдырмау; ормандарды және ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
күзету және қорғау жөніндегі жұмыстарды жүргізу; орман патологиялық қадағалауды
жүргізу; орман, аңшылық шаруашылығының және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың
мұқтаждары үшін ұшуды орындау. Сондай-ақ жануарлар дүниесін, олардың тіршілік
ету ортасы мен биологиялық әртүрлілігін сақтауды, жануарлар дүниесі
объектілерін тұрақты пайдалану мен өсімін молайтуды қамтамасыз ету, сондай-ақ
жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану саласындағы құқық
бұзушылықтардың алдын алу және оларға қарсы күрес жөніндегі іс-шаралар кешенін
жүзеге асыру болып табылады.
Мамандар сондай-ақ
ормандар мен жануарлар дүниесін қорғау, күзету саласында жарнамалық-ақпараттық
қызметті ұйымдастыра отырып, халық арасында үгіт-насихат, түсіндіру жұмыстары
туралы ұмытпайды.
Қазақстанда авиаорманқорғауды
құрудың қысқаша тарихы
Қазақстанда
ормандарды авиациялық қорғау 1948 жылы өртке қатысты аса қауіпті үш облыста:
Шығыс Қазақстан, Павлодар және Семей облыстарында басталды. Жердегі өртке қарсы
қызметті (өрт-химиялық станциялар және басқа да объектілер) ұйымдастыруға
байланысты 1960 жылы Павлодар және Семей облыстарында авиациямен қарауылдау
уақытша тоқтатылды.
1962 жылы ормандарды
авиациялық қорғауға жұмсалатын шығындар небары 52 мың рубльді құрады.тек екі
жылдан кейін авиациямен қарауылдау 4,8 миллион гектар аумақта қайта басталды.
жетпісінші жылдардың басында ормандарды авиациямен қорғау ең құнды және өрт
қаупі бар қылқан жапырақты ормандарда 5,2 миллион гектар жерде он бір әуе
бөлімшесінің күшімен сегіз МИ-1 тікұшағын, бір МИ-2 тікұшағын және екі АН-2
ұшағын қолдана отырып жүргізілді.
Барлық әуе
бөлімшелері Батыс Сібір әуе базасына (Новосибирск) бағынады. 1972 жылы құрылған
Батыс-Сібір авиабазасының қазақ авиарайоны сол кезде осы қызметке қойылған
талаптар мен міндеттерге толық жауап бере алмады.
Жергілікті халықтың,
демалушылардың Қазақстан ормандарына ұдайы өсіп келе жатқандығына және олардың
экологиялық сауаттылығының жеткіліксіздігіне байланысты орман өрттерінің санын
және олардың ауданын қолда бар күштермен және құралдармен қысқарту өте қиын,
кейде мүмкін емес еді.
Сондықтан 1978 жылы
республикада дербес мамандандырылған қызмет – Ормандарды авиациялық қорғаудың
Қазақ базасын (Қазавиаорманқорғау) ұйымдастыру туралы шешім қабылданды. Авиа
өрт қызметінің жоғары деңгейде ұйымдастырылуы және оның қызметкерлерінің ең
қиын жағдайларда өрт апатымен күресу қабілеті Алматы, Талдықорған және басқа
облыстарда орман өрттерінің жаппай тұтануы кезінде бірнеше рет көрсетілді.
80-жылдардың соңында
(1989 ж.) 14 авиа қорғау бөлімшелері (Алматы, Орал, Талдықорған, Петропавл,
Көкшетау, Боровское, Целиноград, Қарағанды, Павлодар, Семей, Лениногор, Зырян
және Катонқарағай авиабөлімдері) 6,5 млн. гектардан астам орманды Күзеткен.
Авиациямен қарауылдату және орман өрттерін сөндіру үшін Қазавиаорманқорғау
азаматтық авиация бөлімшелерінен 29 әуе кемесін жалға алды. Қазіргі уақытта
"Қазавиаорманқорғау" қызметінің барлық кешенін ұсынатын баламалы ұйым
(фирма) республикада жоқ. Авиакомпанияларда бар Ми-2, Ми-8, Ми-171 тікұшақтарын
пайдалануды жалғастыра отырып. "Қазавиаорманқорғау" шетелде
шығарылған ұшу аппараттарының басқа түрлерін пайдалануға көшеді: Bell-206,
MD-600, EC-120-B, BO-105.
Кеңес Одағының ыдырауымен
байланысты экономикалық дағдарысқа байланысты орман авиациялық жұмыстарын
қаржыландыру 8 есе қысқарды. Бұл жалпы ұшу сағаттарының жылына 7-8 мыңнан
300-2000 сағатқа дейін қысқаруына әкелді (1985 жылдан 1992 жылға дейін). 2003
жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін ұшулар тұрақты: жылына 6 200-9 000
сағаттан. Авиа өрт қызметінің жоғары ұйымдастырылу деңгейі және оның
қызметкерлерінің өрт апатына қарсы күресті ең қиын жағдайларда жүргізу қабілеті
жаппай орман өрттері кезеңінде бірнеше рет көрсетілді. Ормандарды авиациялық
қорғау орман шаруашылығы практикасына берік енді және Қазақстанның орман
аудандарында өткізілетін өртке қарсы іс-шаралар жүйесінде жетекші орын алады.
"Эколог
Бюллетені" журналы
